Wat is dat, het strafrisico?

'Dat is een maat waarin de kans op veroordeling en de zwaarte van de straf zijn samengenomen. Je zou het kunnen zien als de gemiddelde straf per gepleegd misdrijf. Van 1995 tot 2005 is die opgetrokken, maar sindsdien is het strafrisico weer lager geworden.'

Komt dat dan omdat de pakkans gedaald is, of omdat rechters lichter straffen?

'Allebei een beetje, maar vooral doordat er in verhouding minder vrijheidsstraffen worden opgelegd.'

Wat is mijn strafrisico als ik, bijvoorbeeld, een fiets steel?

'Als je dat uit wilt splitsen, zijn de cijfers helaas niet ten volle beschikbaar. Bij gebrek daaraan heb ik alle misdrijven samen genomen, en daar een algemeen gemiddelde van genomen. Het ophelderingspercentage van de politie is 24 procent, wat best goed klinkt. Echter: veel misdaad wordt niet aangegeven. Uit enquêtes weten we dat er in werkelijkheid vijf tot acht keer zoveel misdaden gepleegd worden als aangegeven. Ook volgt niet altijd een sanctie; er wordt bijvoorbeeld geseponeerd of vrijgesproken. Als je kijkt naar wat wij denken te weten over het aantal gepleegde misdrijven en het aantal opgehelderde, kom je uit op een pakkans van 1,8 procent.

Verwaarloosbaar, dus.

'Niet groot, inderdaad. Gelukkig zijn er ook nog andere redenen waarom mensen zich aan de wet houden.'

NRC Handelsblad concludeerde uit uw boek dat de criminaliteit weer kan gaan stijgen.

'Dat voorspel ik niet, want daar gaat mijn boek niet over. Dan zou ik ook naar andere maatschappelijke ontwikkelingen moeten kijken, zoals sociale cohesie en werkloosheidscijfers. Ik stel wel vast dat het strafrisico één bepalende factor is. Veel onderzoek laat zien dat gevangenisstraf grosso modo werkt. Als dat effect minder wordt, zou het kunnen leiden tot een stijging van de criminaliteit.'

Maar een boef is toch niet iemand die een rekenmachine pakt en de opbrengst deelt door het strafrisico?

'Geen van ons staat zo in het leven, maar we maken wel, al dan niet onbewust, een afweging van de kosten en de baten. De afschrikwekkende rol van het strafrecht speelt daarin mee.'

Een paar weken terug stond er op deze plek in de krant een criminologe die erop wees dat gevangenisstraffen de recidive juist opstuwen. U zegt juist dat het werkt.

'Over het algemeen worden mensen geen betere burgers van detentie, dat klopt. Maar dat is niet de enige functie van gevangenisstraf. In de tijd dat ze gedetineerd zijn, plegen ze geen misdrijven. En het feit dat de dreiging relevant is, zorgt dat de burger zich aan de wet houdt. Neem je die drie effecten samen, dan blijkt dat gevangenisstraffen wel degelijk leiden tot minder criminaliteit, zeker bij veelplegers.'

Maar...?

'Zelfs als het werkt en loont, hoeft het nog steeds niet de beste aanpak te zijn. Misschien werken preventie en resocialisatie nog beter. Dat is nog onvoldoende onderzocht, maar onderzoek uit de Verenigde Staten geeft hoopvolle resultaten.' BB