Echte wetenschapsliefhebbers kijken vaak meer uit naar de Ig Nobelprijzen dan naar de echte. Bij de gewone Nobelprijzen is het bijna altijd zo dat iemand die hem al jaren verdiende, hem eindelijk krijgt, maar bij de ‘Iggies’ gaan de wenkbrauwen nog regelmatig omhoog.
Echte wetenschapsliefhebbers kijken vaak meer uit naar de Ig Nobelprijzen dan naar de echte. Bij de gewone Nobelprijzen is het bijna altijd zo dat iemand die hem al jaren verdiende, hem eindelijk krijgt, maar bij de ‘Iggies’ gaan de wenkbrauwen nog regelmatig omhoog.
Voor wie ze nog niet kenden: de Ig Nobelprijzen worden jaarlijks tijdens een ceremonie aan Harvard University uitgereikt aan wetenschappelijk onderzoek dat je ‘eerst aan het lachen maakt, en daarna aan het denken zet.’ Bekende winnaars uit het verleden? De Rotterdamse bioloog Kees Moeliker, die een Iggie won voor zijn grondige wetenschappelijke beschrijving van ‘de eerste casus van homoseksuele necrofilie bij de wilde eend Anas platyrhynchos (Avens: Anatidae). Psycholoog Bryan Wansink deed een proef met zichzelf bijvullende soepborden, om aan te tonen dat mensen nauwelijks bewuste beslissingen maken over eten. De uitvinders van de Mosquito – het voor volwassenen onhoorbare piepgeluid dat tieners uit openbare ruimtes moet weren kregen Ig Nobelprijs voor de Vrede, en er ging een Ig Nobelprijs voor de psychologie naar de Amerikaanse psychologen die vaststelden dat als je mensen gefocust naar het aantal overgooien in een basketbalwedstrijd laat kijken, ze een zwaaiende man in een gorillapak over het hoofd zien.
Bijzondere vermelding verdient natuurkundige Andre Geim, die een Ig kreeg voor het laten zweven van kikkers in superkrachtige magneetvelden, en later ook een echte Nobelprijs won.
Ook de Universiteit Leiden heeft op papier een Ig Nobelprijs gewonnen. Psycholoog Ilja van Beest won hem in 2010 voor de ontdekking dat achtbaanritjes astmatische klachten kunnen genezen. Hij had het onderzoek gedaan toen hij nog in Amsterdam werkte, en kreeg de prijs toen hij al naar Tilburg was vertrokken, maar het artikel schreef hij tijdens zijn aanstelling hier.
Kortom: onderzoek door wetenschappers, meestal als zijspoor van hun dagelijkse werk, dat een glimlach oproept. Dat is niet altijd zo geweest: de Ig Nobelprijzen begonnen als een vileine manier om charlatans en kwakzalvers belachelijk te maken. Scientology-oprichter L. Ron Hubbard kreeg er ooit eentje voor literatuur, omdat zijn boek Dianetics ‘zeer winstgevend was voor de mensheid, of in elk geval een gedeelte daarvan.’ De Franse president Jacques Chirac kreeg de Iggie voor de Vrede, omdat hij de nagedachtenis van 50 jaar na Hiroshima met atoomproeven opluisterde. Eerder won een Zuid-Afrikaans koppel de vredesprijs voor een uitvinding die een auto-inbraakalarm combineerde met een vlammenwerper. Toen quantumgoeroe Deepak Chopra een Ig kreeg voor zijn ‘geheel eigen interpretatie van quantumfysica’ was dat bedoeld als een belediging, maar latere prijzen voor mensen als Van Beest en Moeliker waren juist complimenten.
‘Ik denk dat het in het begin zoeken was naar hoe het moest, en wat men precies wilde met de prijs’, vertelt ‘eendenman’ Kees Moeliker. Nadat hij de prijs won, werd hij verantwoordelijk voor de Europese tak van het Journal of Improbable Research, dat de Ig Nobelprijzen uitreikt. ‘Tegenwoordig is het iets waar mensen halsreikend naar uitkijken, en waarvoor we ook veel zelfnominaties binnen krijgen. Het is tegenwoordig iets leuks, en dat moet het ook blijven. We vragen aan de potentiële winnaars of ze de prijs wel echt willen. Zo niet, dan gaan we verder; er zijn genoeg andere nominaties.
Op het programma van donderdag staan lezingen van zes Nederlandse winnaars; waaronder Moeliker zelf en bioloog Bart Knols, die ontdekte dat malariamuggen aangetrokken worden door Limburgse kaas. Museum Boerhaave verzorgt proefopstellingen, waaronder een installatie die verheldert waarom toast die van tafel valt altijd op de kant met de boter landt. Om half twee ’s nachts is er een livestream van de uitreiking in Harvard, maar daarvoor is er in de echte IgNobel-traditie nog een stukje opera. Moeliker: ‘Het is de Europese première van het stuk Atom and Eve, over twee atomen die verliefd worden op elkaar.’
Ig Nobel Night, Stadsgehoorzaal Leiden, 20 september 22.00-03.30u, € 17,50, (€ 10,- voor studenten en twee voor de prijs van één)