Columns & opinie
Column: Hackademics
woensdag 20 juni 2012

Normaal ben ik niet zo toekomstgericht bezig, maar door mijn collega-antropoloog Dorien Zandbergen ben ik wat meer futurologisch gaan denken. Zij doet momenteel een post-doc binnen het NWO-project The Future Is Elsewhere, en kijkt daarbij naar de 'technologische toekomst'.

Hoe wordt over de toekomst nagedacht in een informatiesamenleving als de onze, en welke politieke filosofieën komen daarbij aan de orde? Welke rol zien wij digitalisering en technologische verandering in de toekomst spelen, en hoe beïnvloeden die processen ons toekomstbeeld?

Zandbergen doet eigenlijk ook aan historische futurologie, want ze trekt verbanden tussen ons huidige toekomstdenken en de utopische visies van de hippies en andere counterculture bewegingen uit de jaren zestig van de vorige eeuw. In het kader van dit onderzoek bestudeert ze niet alleen hoe verschillende groepen binnen onze digitale samenleving nadenken over welke toekomst wenselijk is, maar ook de praktische stappen die ze nemen om die toekomst werkelijkheid te maken.

In een aantal meetings liet ze vormgevers, theatermakers, ondernemers, onderwijsspecialisten, IT-specialisten, activisten, ngo-werkers en sociaal-wetenschappers vertellen hoe zij onze huidige samenleving interpreteren. (Zelf mocht ik ook meedoen in de rol van wetenschapper – leuk om zo zelf ook eens onderzocht te worden.) Een dominante veronderstelling onder de deelnemers was dat we in een periode van transitie zitten en dat de status quo op veel vlakken niet houdbaar is. Ze willen een actieve rol spelen in deze processen van verandering, en meedoen aan system change in de breedste zin. Zo kwamen bijvoorbeeld de verschillende Occupy-bewegingen ter sprake, maar ook de Arabische Lente – medewerkers van it-bedrijven en ngo's vertelden hoe zij probeerden Egyptenaren te ondersteunen door technologische of activistische tools te bieden.

Er kwam ook een aantal hackers aan het woord. Hoewel veel mensen ze kennen van meer spectaculaire computeracties belichamen hackers vooral het idee dat technologie niet een abstract kracht is die zomaar uit de lucht komt vallen. Ze vinden dat we moeten nadenken over de politiek en de economie van technologische infrastructuren zoals het internet. Belangrijker nog is dat we inzien hoe we daar zelf, als individuen en in collectief verband, invloed op kunnen uitoefenen.

Samen met Zandbergen sprak ik tijdens de laatste bijeenkomst ook over de mogelijkheden van system change binnen de universiteit. In alle hectiek van onderwijs, publicatiedruk, bestuurstaken enzovoorts krijgen we ook steeds meer inzicht in de politieke en economische structuren die de wetenschap inkaderen. Hoe kunnen we de kloof dichten tussen het prachtige ideaal van de universiteit als community of scholars, en de werkelijkheid van de ratrace waarbij status, machtsstrijd en vriendjespolitiek vaak de toon zetten? Hoe kunnen wij de toenemende vermarkting van de universiteit niet alleen begrijpen maar ook veranderen? Kunnen we een alternatieve werkwijze belichamen, waarin niet individuele prestatiedrang de overhand heeft, maar onderlinge samenwerking en gemeenschappelijke intellectuele ontwikkeling? Waarin vrije kennisuitwisseling en -vermeerdering belangrijker zijn dan concurrentie en hiërarchische lijstjes?

"Ik weet het", riep één van de hackers, 'jullie zijn gewoon hackacademics!"

En zo hielp deze vrouw mij te verwoorden hoe voor mij de universiteit van de toekomst er uit zou moeten zien.

Mijn utopische universiteit is een plek waar mensen actief bewust zijn van de politiek-economische structuren die hun intellectuele omgeving vormen. Het is een plek waar mensen dat bewustzijn gebruiken om die structuren en die omgeving socialer, eerlijker en relevanter te maken. Kortom: een plek voor en door hackademics.

Rivke Jaffe

Universitair docent culturele antropologie