Na zeventien jaar als correspondent voor NRC Handelsblad in Turkije te hebben gewerkt, keerde Froukje Santing (55) in 1999 terug in Nederland. Ze voelde ze zich vervreemd van haar thuisland. ‘Ik had een vaag gevoel van hier klopt iets niet’, zegt Santing.
Ze stapte op bij de krant en schreef een boek, Dwars op de tijdgeest, over het veranderde Nederland en haar zoektocht naar de oorzaak van de vervreemding.
Verder besloot ze Wereldgodsdiensten te gaan studeren in Leiden. ‘Ik had een hele berg stenen, maar ik kon geen huis bouwen. Het fundament ontbrak. Dat biedt de opleiding wel.’
Ze had ook tijd nodig om haar gut feeling te testen. ‘Klopte mijn ervaringen wel met de werkelijkheid? De journalistieke trein denderde maar door. De studie gaf mij de rust om tot mijzelf te komen.’
Haar bewustwordingsproces viel samen met een schok in de Nederlandse geschiedenis. ‘Na 11 september en de moord van Theo van Gogh werd de ruimte voor verscheidenheid steeds minder. Toen ik daar midden in zat, had ik alleen maar een gevoel van ontheemding. Het gevoel van westerse superioriteit ging in Nederland zo de boventoon voeren.’
Santing ondervond zelf de toenemende weerstand bij autochtone Nederlanders tegen invloeden van buiten. ‘Ik ben getrouwd geweest met een Turkse man. Het maakt niet uit of hij nu een miljonair was geweest. Je status daalt als je het aan mensen vertelt. Elke keer valt het woord: “Ach…”. Het idee is toch dat het dan wel een onderontwikkelde gastarbeider moest zijn.’
Ook de redacteuren van de NRC keken met een beperkte blik naar Turkije. ‘Toen er werd gesproken over het EU-lidmaatschap van het land, was er maar één focus: Er staan hele hordes Turken klaar om Europa binnen te vallen. Het leek wel alsof Dzjengis Khan voor de poorten stond. Er was geen oog voor de onvrede van hoogopgeleide Turken in Nederland, die zich juist weer meer op Turkije richten. Iets waar ik wel over schrijf.’
Santing wilde niet alleen haar persoonlijke verhaal vertellen maar ook laten zien dat de interactie van allochtonen met Nederland voor een enorme culturele verscheidenheid heeft gezorgd. Ook in de beleving van het geloof. ‘Het dragen van een hoofddoek betekent niet dat je een onderdrukte vrouw bent. En niet iedere moslim kijkt naar boven in admiratie en vraagt aan het opperwezen: “Kunt u mij de weg wijzen?”’
Een van de geïnterviewde allochtonen vat het treffend met een Arabisch spreekwoord samen: “Vertrouw op Allah, maar bind je kameel wel vast.”
Santing wil voor haar Turks Nederlandse dochter een land dat ‘minder krampachtig is.’
Voor haar was het lange tijd geen issue dat ze in twee culturen staat. Waarom zou zij een keuze moeten maken tussen Nederlands en Turks? Ze is het allebei.’
Ook Turkije zelf maakt turbulente tijden mee. De opkomst van de religieus conservatieve AK-partij heeft de verhoudingen veranderd en het Westen kijkt met enige angst naar deze ontwikkeling. ‘Een groot deel van de bevolking was altijd al vrij conservatief. De seculiere bovenlaag had het voor het zeggen en die bepaalde het beeld. Deze twee groepen hebben stuivertje gewisseld.’
Als Santing in Turkije komt, zijn de veranderingen duidelijk merkbaar. ‘Het land is meer macho geworden. De reflectie op eigen gedrag is bij Turkse mannen nog minder geworden. Vrouwen moeten weer harder knokken voor hun bestaan. Zij hebben een enorme sprong gemaakt in onderwijs en werk. Een groot deel van hen gaat het niet accepteren dat ze op politiek, cultureel en sociaal gebied nog weinig te zeggen hebben. Ik verwacht dat ze binnen de komende tien jaar rebelleren en zo de breuklijnen in de Turkse samenleving gaan blootleggen.’
Froukje Santing, Dwars op de tijdsgeest, Hoe ik Nederland aantrof toen ik terugkwam. Uitgeverij De Geus, 192 pag. € 18.99 Op dinsdag 10 april spreekt Santing in Leiden vanaf 15:00 uur in het Lipsius met godsdienstwetenschapper Willem Hofstee over haar boek.