Wat is er eigenlijk mis met antibiotica, dat er alternatieven nodig zijn?
‘Door het vele gebruik en misbruik zijn er veel bacteriestammen ontstaan die resistent zijn. Daardoor kunnen we straks terechtkomen in een situatie waarin we geen effectieve middelen meer hebben. Dat probleem is echt heel erg groot als je bedenkt dat er in de VS jaarlijks 1,7 miljoen mensen een infectie met een ziekenhuisbacterie oplopen, en bijna honderdduizend van hen daaraan overlijden.’
Waarom maken we dan niet gewoon meer verschillende antibiotica?
‘De kosten van ontwikkeling zijn hoog. De meeste “nieuwe” antibiotica zijn vervolgen op de huidige middelen, daarvan is bekend dat ze resistentie opwekken. Het product gaat gewoon niet lang genoeg mee om lonend te zijn voor de fabrikant. Bovendien: wanneer er een goed, nieuw antibioticum komt, geldt al snel het advies het achter de hand te houden als laatste redmiddel.’
Maar waarom variaties maken? Elk levend wezen maakt stoffen aan om bacteriën te doden. Zoek een nieuw stofje.
‘Er zijn overal middelen, maar je moet ze wel identificeren, en zo ontwikkelen dat je ze aan mensen kan geven. Daar gaan jaren overheen, en je moet er dan wel in investeren.
Eén van de voorbeelden die ik tijdens mijn lezing zal noemen, is onze eigen menselijke antibiotica, de zogeheten antimicrobiële peptiden. Onze experimenten daarmee verlopen veelbelovend.’
Heeft u nog meer voorbeelden?
‘Bacteriofagen zijn virussen die bacteriën kunnen elimineren. Die aanpak is nu volop in ontwikkeling; het idee is dat we de stoffen die ze gebruiken om een bacterie mee aan te pakken, eruit halen en testen. Het behandelen van mensen met complete virussen ligt wat moeilijk, vooral omdat er een afweerreactie tegen het virus ontstaat.
‘Andere opties: proberen om het menselijk immuunsysteem te ondersteunen met bepaalde stoffen. Of het spuug van vleesmaden gebruiken om de laagjes waarin bacteriën groeien af te breken. Het is allemaal niet kant en klaar, maar het zijn wel ideeën die in laboratoria worden onderzocht.’
Zijn het ook ideeën waar de farmaceutische industrie wel mee aan de slag wil?
‘Nee, dat nog niet. Het zal voorlopig van wetenschappelijke onderzoekers of beginnende bedrijfjes moeten komen. Terwijl het toch om aanzienlijke bedragen gaat: alleen al in Engeland besteedt men jaarlijks anderhalf miljard euro om de problemen met ziekenhuisbacteriën binnen de perken te houden.’
En als ik nu besmet wordt met een tegen alles resistente tuberculosestam?
‘Allereerst is de kans daarop gelukkig klein. Maar als actieve ziekte zich ontwikkelt, heb je een aanzienlijk probleem. Mogelijk kunnen immunotherapie en chirurgie een oplossing bieden. De alternatieven die ik noemde, zijn op dit moment nog niet beschikbaar. De angst dat we - voor enkele infecties - zonder effectieve antibiotica komen is terecht.’ BB
Studium Generale, ‘Alternatieven voor antibiotica’, 26 september: 19:30, Lipsius, zaal 005